Thiếu Tướng Les Kosem – Haji Les Kosem (bí danh Po Nagar) sinh  ngày 27-3-1927 tại Kompong Cham, người Campuchia gốc Chăm. Ông là sĩ quan quân đội Campuchia có vai trò quan trọng trong chiến tranh Đông Dương lần thứ hai và những cuộc nội chiến ở Campuchia. là lãnh tụ phong trào Fulro, một nhân vật đấu tranh nhằm giải phóng dân tộc Champa bị áp bức, đã từng đóng vai trò quan trọng trên bàn cờ chính trị Đông Dương vào những năm 1964-1975.

Les Kosem là nhân vật rất thân cận với hoàng thân Norodom Sihanouk, vị tướng lãnh có quyền lực trong quân đội Campuchia và cơ quan tình báo của vương quốc này. Với vai trò đó, Les Kosem đã thành công trong việc xây dựng một mặt trận đấu tranh vũ trang Fulro dưới lá cờ của Mặt Trận Giải Phóng Cao Nguyên Champa bằng cách gây áp lực với chính quyền Sài Gòn để giải quyết vấn đề dân tộc Tây Nguyên và Chăm. Trước áp lực của Fulro, chính quyền Sai Gòn đã ban hành nhiều đạo luật đặc biệt về đất đai, kinh tế, xã hội, giáo dục,… dành cho dân tộc thiểu số và hình thành một đơn vị hành chánh cao nhất trong nội các Việt Nam Cộng Hòa, đó là Bộ Phát Triển Sắc Tộc đặc dưới sự điều hành của Bộ Trưởng Sắc Tộc gốc người thiểu số.

Chiến tranh Đông Dương kết thúc, Les Kosem phục vụ trong quân đội Hoàng gia Campuchia với nhiệm vụ Trưởng phòng tình báo, Chỉ huy phó Lực lượng biên phòng, kiêm Tư lệnh quân nhảy dù và chỉ huy phó Lực lượng phòng thủ thủ đô Phnom Penh.

Cuối thập niên 1950, Les Kosem triệu tập các lãnh đạo người Chăm ở Campuchia, thành lập Mặt trận Giải phóng Champa (FLC) với mục tiêu đòi quyền tự trị cho dân tộc Champa.

Ngày 20-9-1964, dưới sự điều hành của quốc vương Sihanouk tại Nam Vang “Mặt trận thống nhất đấu tranh của các sắc tộc bị áp bức” (Front Uni de Lutte des Races Opprimées – FULRO) được thành lập là liên minh vũ trang gồm ba mặt trận:

• Mặt Trận Giải Phóng Kampuchia Krom (Front de Libération du Kampuchea Krom - ) là Fulro Khmer Hạ do Chau Dera làm chủ tịch. Hoạt động  ở đồng bằng sông Cửu Long.
• Mặt Trận Giải Phóng Kampuchia Nord (Front de Libération du Kampuchea Nord, FLKN) là Fulro Khmer Thượng hoạt động khu vực Champasak, Lào.
• Mặt Trận Giải Phóng Cao Nguyên Champa. (Front de Libération du Champa -FLC ) là Fulro Champa, do Y Bham Enoul Chủ tịch, Les Kosem PCT Mặt trận 1 và PCT Fulro.

Trong ba tổ chức liên minh thì Mặt Trận Giải Phóng Cao Nguyên Champa là một phong trào vũ trang đóng vai trò chủ động trong tổ chức Fulro nhằm đòi lại qui chế Hoàng Triều Cương Thổ mà vua Bảo Đại đã ban hành vào năm 1950 và hình thành khu vực tự trị ở Tây Nguyên dưới lá cờ Việt Nam Cộng Hòa.

Hiệu kỳ FULRO gồm 3 Mặt Trận (Front Uni de Lutte des Races Opprimées - FULRO)

[Hiệu kỳ FULRO hình chữ nhật gồm ba sọc màu xanh da trời, màu đỏ và màu xanh lá cây. Trên sọc màu đỏ có ba ngôi sao màu trắng tượng trưng cho ba thành phần chính của FULRO biểu hiện sự đoàn kết của ba dân tộc Khmer, Tây Nguyên và Chăm.

Hiệu kỳ Mặt Trận 1 Giải Phóng Champa (Front de Libération du Champa, FLC)

[Hiệu kỳ có 9 sọc xanh và trắng, xanh biển (biểu tượng cho hòa bình) và trắng (biểu tượng niềm hy vọng) xen kẽ nhau đại diện cho tư cách bình đẳng. Phần bên trái có hình trăng lưỡi liềm và ngôi sao đều màu trắng trên nền xanh lá cây (biểu tượng cho thịnh vượng), ngôi sao biểu tượng 5 tiểu bang Champa, lưỡi liềm đại diện cho Hồi giáo là Quốc giáo Champa. Phần bên phải màu đỏ (biểu tượng cho đấu tranh và lòng dũng cảm)]

Hiệu kỳ Mặt Trận 2 Giải Phóng Kampuchia Krom (Front de Libération du Kampuchea Krom, FLKK)

Hiệu kỳ Mặt Trận 3 Giải Phóng Kampuchia Bắc (Front de Libération du Kampuchea Nord, FLKN)

Fulro là một tổ chức vũ trang có sự liên hệ trực tiếp với quân đội Mỹ và C.I.A có một “lực lượng bí mật” nằm ngay trong tổ chức quân đội của Việt Nam Cộng Hòa, nhất là trong đơn vị “Lực Lượng Đặc Biệt” do Lực Lượng Mũ Xanh của Mỹ huấn luyện, trang bị và bồi dưỡng.

Năm 1970, Les Kosem ủng hộ chế độ Cộng hòa Khmer của Lon Nol. Trong những năm cuộc nội chiến Khmer, Les Kosem được bổ nhiệm làm Tư lệnh Lữ đoàn 5 chiến đấu trong lực lượng Lon Nol chống lại Khmer đỏ. Năm 1974, ông được bổ nhiệm làm đại sứ lưu động của Cộng hòa Khmer.

Biến cố chính trị ở Đông Dương vào năm 1975 đã đưa tổ chức Fulro vào con đường tan rã. Sau mấy năm dấn thân vào cuộc vận động đấu tranh trong Mặt Trận Giải Phóng Cao Nguyên Champa, Thiếu Tướng Les Kosem đã từ trần vào ngày 7-12-1976 tại Kuala Lumpur Mã Lai, hưởng dương 49 tuổi. Cái chết của Les Kosem được tình nghi là bị đầu độc trong bữa tiệc. Bởi vì ông ta cùng em trai của vợ cùng đi dự tiệc đó và mất cùng trong một tháng.

Kỷ niệm 44 năm (1976 – 2020) ngày mất Thiếu tướng Les Kosem một nhân vật cấp cao, một lãnh tụ phong trào Fulro đã nhiều lần gây tiếng vang trên bàn cờ chính trị của chiến tranh Đông Dương lần thứ hai. Sau gần ngót 130 năm từ phong trào khởi nghĩa của Katip Sumat và Katip Ja Thak Wa, xã hội người Chăm cũng như các dân tộc khác ở miền trung-nam Việt Nam gần như đã ngủ quên vì đã phải chịu nhiều ách nô lệ, cuộc sống vô cùng cơ cực đất đai bị mất chủ quyền trở nên nghèo đói và bần cùng; đời sống văn hóa tinh thần và các luật tục cũng bị xáo trộn. Người Chăm đã quên đi về lịch sử hào hùng của cha ông, về nền văn minh điêu khắc Champa. Phong trào Fulro ra đời đã đánh thức các dân tộc bản địa, các thần dân Champa cùng tham gia đấu tranh để bảo vệ nòi giống, bảo vệ văn hóa và phong tục tập quán, đòi sự công bằng cho quyền được sống, quyền được mưu sinh và quyền được làm con người.

Les Kosem Lãnh tự Fulro trên PDF

Thiếu tướng Les Kosem ( 1927 - 1976)

Thiếu Tướng Les Kosem (màu trắng) và Lon Nol, Tổng Thống Cộng Hòa Khmer (bên phải)

Les Kosem và Y Bham Enoul

Les Kosem

Les Kosem

Les Kosem cùng Phu nhân

Po Dharma và phần mộ Les Kosem tại Kuala Lumpur