Theo quan điểm của một vài người Chăm cho rằng vua Po Romé (1627-1651) là giáo chủ của tôn giáo Chăm (Awal- Ahier). Điều này đúng không?

Theo quan điểm cá nhân tôi, Putra Podam, những phát biểu của một vài người cho rằng vua Po Romé là giáo chủ tôn giáo của người Chăm Awal và Ahier, đây chỉ là lời nói suông mang động cơ chính trị tôn giáo, chứ hoàn toàn không đúng sự thật và không có cơ sở.

Sơ lược về truyền thuyết Po Rome:

Tương truyền rằng, sau ngày ăn lá cây liêm (phun kraik), một cô gái Champa đã mang thai mặc dù chưa có chồng. Nghe tin này, gia đình đã đuổi cô ra khỏi nhà ở làng Ra-njaoh (làng này tọa lạc trên một khu vực rộng lớn từ Ga xe lửa Sông Mao cho đến Banâk Patau Ceng - Đập Đá Hàn- ở Bắc Bình-Bình Thuận). Ngay tại làng Pa-aok mà người Việt gọi là làng Tường Loan, cô ta sinh ra một bé trai khôi ngô, tuấn tú tên là Ja Kathaot.

Một tương truyền khác cho rằng, mẹ Po Romé kết thân với người bạn Cru (Churu) nhưng Cha mẹ và dòng tộc không chấp thuận nên bà phải rời khỏi làng khi mang thai. Sau khi Po Romé được sinh ra, nhau thai của ngài chôn tại làng Pa-aok mà người Việt gọi là làng Tường Loan, hiện nay là xóm đạo Thiên Chúa Giáo Hòa Thuận. Nơi chôn nhau cắt rốn này được người Chăm ở đây lập miếu thờ và gọi là Yang Thaok Po Romé. Miếu này tọa lạc bên cạnh đường từ Bảo Tàng Chăm Bình Thuận (Phan Hiệp) đi Sông Mao và cách Bảo Tàng gần 1km.

Hình 1. Đền Yang Thaok Po Romé, tại làng Pa-aok - Bình Thuận.

Truyền thuyết khác cho rằng, mẹ Po Romé là một hoàng hậu Chăm kết thân với người Cru (Churu). Do đó, thân nhân dòng tộc không chấp nhận mối tình này nên bà phải rời khỏi gia đình đến một cánh đồng ở Palei Bhan (Vụ Bổn – Phan Rang). Điều này cho thấy sau khi lên ngôi vua, Po Rome đã cho lập miếu thờ ở ngoài cánh đồng mà người Chăm gọi miếu này là Thang Po Rome Kathaot.

Qua ba tương truyền trên thì các nhà sử học đều nhận định Po Romé là người gốc Churu.

Theo lịch sử gia phả Po Romé tại Kalantan – Malay thì phụ thân của Po Romé là Wan Abul Muzaffar chính người đã đặt danh xưng "Nik" cho ông và các con cháu sau này. Theo lịch sử và gia phả dòng dõi vua Po Romé tại Kelantan – Malay thì Po Romé có ba người con trai là: Nik Ibrahim (Po Nraop), Nik Badrul Salam là đức vua Singgora (miền Nam Thái Lan), và Nik Ali (Datuk Faqih Ali al-Malbari) là thống soái lãnh đạo quân đội Patani.

Po Romé, đã từng ở Makah tức Serembi Makkah là tiểu vương quốc Kelatan - Malay. Theo biên niên sử Champa Sakkarai dak rai patao thì Po Romé lên ngôi năm Thỏ và thoái vị năm Thỏ, trị vì 24 năm, đóng đô ở Biuh Bal Pangdurang (thành trì Bal Pangdurang). Theo Hán Việt thì Po Romé có tên là Bà Lâm (1627-1651). Trong khi lịch sử Malay thì Po Romé có tên là Nik Mustafa, tên đầy đủ là: Nik Mustafa Bin Wan Abul Muzaffar Waliyullah.

Po Romé lên ngôi vua  đóng đô ở Bal Panduranga, hoàng hậu là bia Than Cih hay Sucih (con gái vua Po Mâh Taha, ông là một vị vua sùng bái Islam - Hồi giáo). Sau này, Triều đình Champa thời đó chỉ xây một đền nhỏ phía sau tháp Po Romé để thờ phượng và khắc lên tượng của Bà với dòng chữ bằng Akhar Thrah mà bản dập còn lưu trữ tại Pháp: “Đây là cốt truyện của Bia Sucih, nhân vật đáng kính trong vương quốc. Vì không lên giàn hỏa theo chồng nên khắc lên ngực Bia Sucih”. Điều này đã chứng minh rằng tượng nữ thần ở sau tháp Po Rome tên là Bia Sucih hay Than Cih.

Po Romé còn có thứ hậu là bia Than Can (người Rade hay người Kaho tùy theo dị bản, có tượng thờ bên trong tháp Po Romé).

Hình 2. Thần Po Romé và thứ hậu Bia Than Can.

Po Romé còn có tam hậu là bia Ut (Ut; Mal. Skt.Uttara: Phương Bắc). Bia Ut: nghĩa là công chúa phương Bắc, là công chúa Ngọc Khoa con gái thứ 3 của chúa Nguyễn Phúc Nguyên).

Hình 3. Công nữ Ngọc Khoa (Bia Ut).

Trong thời gian Po Romé ở Makkah, người Malay gọi là Serembi Makkah, tức là tiểu vương quốc Kelatan (Malay). Tại đây, Po Romé kết hôn với công chúa Asulam, chính thức mang tên Thánh Nik Mustafa, tên đầy đủ là: Nik Mustafa Bin Wan Abul Muzaffar Waliyullah. Chính thức là người có danh phận là thành viên của dòng dõi vương triều theo Asulam tại Malay. Mà biên niên sử Malay ghi lại rằng vua trị vì tại tiểu vương quốc Kelantan hôm nay là dòng giỏi của vua Po Romé.

Po Romé còn có ba phu nhân khác nữa, đó là bia Laku Makam, bia Hatri và bia Sumut. Một số tài liệu về truyền thuyết Po Romé có ghi một câu: Bia Sumut tok Cam di Kut. Dựa vào thành ngữ này, người Chăm cho rằng Bia Sumut là công chúa gốc Hồi Giáo.

Theo sử sách Chăm và Malay, vua Po Romé là vị vua Asulam (Hồi giáo), là người am hiểu tinh thông Thiên kinh Koran và giáo lý Islam.

Chăm Bani Awal (Hồi giáo Bani, hệ phái Islam Champa), mặc dù tự nhận mình là tín đồ Asulam, nhưng Chăm Bani Awal vẫn tiếp tục duy trì chế độ mẫu hệ và mẫu cư, một qui chế tổ chức gia đình và xã hội hoàn toàn đi ngược với phong tục của Islam chính thống giáo, và tín đồ (không phải giáo sĩ Acar) vẫn còn ảnh hưởng văn hóa dựa yếu tố bản địa Champa. Sau thế kỷ 17, do tình hình xung đột tôn giáo trong xã hội người Chăm ngày càng phức tạp, do đó, vua Po Romé quyết định hóa giải tôn giáo thành hai thuật ngữ là Awal và Ahier, với ý nghĩa như sau:

Awal: Là người Chăm đã theo Asulam nhưng vẫn tiếp nhận văn hóa bản địa Champa. Thuật ngữ Awal (gốc từ Arab) có nghĩa là “đầu tiên, trước” để ám chỉ cho những người Chăm Asulam đã theo Islam từ trước triều đại vua Po Rome (1627-1651) và chỉ chấp nhận Po Allah Thượng đế, là Đấng Tối cao và Duy nhất.

 Ahier: Là người Chăm theo Balamon (Brahmanism), nhưng tiếp nhận nhiều nghi lễ mang yếu tố bản địa Champa. Thuật ngữ Ahier (gốc từ Arab) có nghĩa là “muộn, sau” để ám chỉ cho người Chăm Balamon chấp nhận thờ thêm Po Allah (Đấng Toàn năng) sau khi vua Po Rome hóa giải. Po Allah xuất hiện trong cộng đồng Chăm Balamon không phải là Đấng Thượng đế Duy nhất mà là Ðấng Thượng đế Tối cao đứng đầu trong danh sách các thần linh quan trọng khác của người Chăm Balamon ở Panduranga như Brahman, Vishnu, Shiva.

Do vậy, thuật ngữ Awal không làm thay đổi giá trị thực thể nội tại của Asulam, mà từ Awal chỉ khẳng định thêm rằng người Chăm đã theo Asulam và tôn thờ Allah từ trước (nghĩa người Chăm theo Asulam trước triều đại Po Romé). Trong khi thuật ngữ Ahier, có thay đổi giá trị nội tại của người Chăm Balamon, bằng cách Po Romé dùng quyền lực ép người Chăm Balamon phải thờ thêm Đấng Allah của phía Asulam. Nghĩa là vua Po Romé đã truyền đạo Asulam cho người Chăm Balamon và mong sau này người Chăm Balamon thay đổi nhận thức chỉ tôn thờ Đấng Allah Duy nhất, hay thờ phượng thêm Đấng Allah để cùng Chăm Asulam (Chăm Bani Awal) giải quyết mâu thuẫn, xung đột tôn giáo ở Panduranga xưa.

Po Romé là một vị vua Champa theo Islam (Hồi giáo Champa), kế thừa từ triều đại Po Mâh Taha cũng là một vị vua Champa Islam hùng mạnh. Theo Hán Việt thì Po Romé có tên là Bà Lâm (1627-1651). Trong khi lịch sử và gia phả ở Malay thì Po Romé có tên là Nik Mustafa, tên đầy đủ là: Nik Mustafa Bin Wan Abul Muzaffar Waliyullah. Tên thường gọi là Agong Ronan, sau khi lên ngôi, niên hiệu của Po Romé trong sử Malay là Sultan Abdul Hamid Shah.

Thời đại Po Romé, Chăm Bani (Chăm Muslim) được hóa giải tôn giáo với thuật ngữ Awal (tức người Chăm Bani là tín đồ theo Islam từ trước triều đại vua Po Rome và chỉ chấp nhận Allah Thượng đế, là Đấng Tối cao và Duy nhất). Nhưng thực tế, Po Romé là vị vua không chủ trương tạo riêng Thiên kinh Awal (viết bằng tiếng Chăm và chữ Thrah Chăm) cho tín đồ Chăm Asulam, mà chỉ sử dụng quyển Thiên kinh Koran của Arab (viết bằng tiếng Arab và chữ Arab) cho tín đồ và giáo sĩ Acar. Tương tự, Po Romé cũng không tạo giáo lý, giáo luật riêng Awal (viết bằng tiếng Chăm và chữ Thrah Chăm) cho tín đồ Chăm Asulam, vua Po Romé không có các môn đệ Awal và cũng không đi truyền bá Awal. Nhưng vua Po Romé đã tạo ra một hệ phái Bani Awal (hình thái Islam của Champa) với hai tầng lớp, đó là, tầng lớp giáo sĩ Acar để thờ phượng Thượng đế Allah Đấng Duy nhất, và tầng lớp tín đồ Bani Awal để phục tùng giáo sĩ Acar.

Tương tự, Po Romé là một vị vua Champa Islam, đã thay đổi tín ngưỡng của tín đồ Chăm Balamon (Chăm tôn thờ thần Brahman, Vishnu, Shiva) bằng cách buộc người Chăm Balamon phải thờ thêm Allah (Đấng Chủ tể của vũ trụ và muôn loài), và Allah được xem là Đấng Tối cao trong mọi tầng lớp thần linh của người Chăm Balamon. Rõ ràng, việc vua Po Romé đã thay đổi tín ngưỡng của tín đồ Chăm Balamon thành tín đồ Chăm Ahier (nghĩa là: Chăm Balamon thờ Allah) là mong muốn tín đồ Balamon sẽ dần dần cải đạo sang tín đồ thờ Allah trong triều đại vua Po Romé thuộc vương triều Po Mâh Taha (Champa Islam).

Hình 4. Bimong Thần Po Romé (1627-1651)

Sau khi từ trần, Po Romé được Hoàng gia Champa đưa làm lễ trong Thánh đường (Magik) hoàn tất theo thủ tục Asulam. Sau đó, ông cũng được hoàn thành một nghi thức đám thiêu dành cho vị vua mà tín đồ Ahier thờ phượng.

Po Romé được thần dân Chăm kính trọng tùy theo tín đồ Asulam (Bani Awal) hay tín đồ Ahier (Balamon thờ Allah). Nếu thờ theo Yang thì Ngài có tên là Yang Po Romé (thần Po Romé). Nếu thờ theo Cei thì Ngài có tên là Cei Asit. Nếu thờ theo Atuw (gốc Hồi Giáo) thì Ngài có tên là Cahya. Nếu thờ theo Yang Baruw (gốc Hồi Giáo) thì Ngài có tên là Po Gahluw.

Hình 5. Gia phả dòng tộc vua Po Romé ở Malaysia

Từ những lý giải ở trên cho thấy, vị vua Po Romé mong muốn Champa được bình yên thì mọi tín đồ Chăm Balamon phải thờ  phượng thêm Allah, không phân biệt tôn giáo, một lòng đoàn kết cùng người Chăm Bani Awal, tất cả thần dân đều thờ phượng Allah thì Champa sẽ hùng mạnh và hưng thịnh.

Một vài người Chăm thêu dệt vua Po Romé là giáo chủ tôn giáo của người Chăm (Awal, Ahier) trong khi chưa hiểu rõ thuật ngữ Awal, Ahier và tư tưởng của vị vua Po Romé Islam Champa, cũng như tình hình mẫu thuẫn tôn giáo của Champa thời đó. Do đó khẳng định rằng, những thêu dệt cho rằng vua Po Romé là giáo chủ (chưởng môn) môn phái Awal-Ahier, chỉ là suy nghĩ hạn hẹp, gượng gạo cố rao giảng, cố níu kéo trong tuyệt vọng, mà không chấp nhận hoàn toàn việc phải thờ phượng Đấng Allah là tinh thần và chủ trương mà vua Po Romé đã để lại.

  Do đó, khẳng định lại, quan điểm của một vài người Chăm cho rằng vua Po Romé (1627-1651) là giáo chủ (chưởng môn) của tôn giáo Chăm (Awal – Ahier), chỉ là quan điểm hoàn toàn sai lầm, không đúng sự thật và không cơ sở khoa học.