Bộ gõ Chamkey là ứng dụng gõ chữ Cham đa năng trên hệ điều hành Windows (Phiên bản dùng cho máy PC).
I). SỬ DỤNG FONT CHO CHAMKEY
Để dùng bộ gõ Chamkey, người sử dụng cần cài đặt font có dạng (EFEO Cam…) như một số font dưới đây: EFEO Cam Pajai, EFEO Cam Parik, EFEO Cam Kraong, EFEO Cam Panrang, EFEO Cam Panduranga, EFEO Cam AiaRu, EFEO Cam AiaTrang, EFEO Cam Kauthara, EFEO Cam Wijaya, EFEO Cam Amarawati, EFEO Cam IndraPura, EFEO Cam SimhaPura, EFEO Cam Udong, EFEO Cam Thrah, EFEO Cam Sankrit, EFEO Cam Campa,…Một số font này được kế thừa từ cộng đồng và thiết kế lại cho phù hợp với bộ gõ Chamkey.
Mỗi font có dạng nét khác nhau, font chuẩn là EFEO Cam Panrang, EFEO Cam Pajai, EFEO Cam Kraong
Font được xây dựng dựa trên chuẩn Unicode đã ban hành. Tham khảo: The Unicode Standard, Version 9.0, Range: AA00–AA5F.
http://unicode.org/charts/PDF/UAA00.pdf
Đặc biệt font được tích hợp gõ chữ các dân tộc thiểu số tại Tây Nguyên với một số ký tự đặc biệt như: ă, ě, ǐ, ǔ, ǒ, ơ̌, ư̌, â̌, ê̌, ô̌, č, ñ, ƀ,…Ă, Ě, Ǐ, Ǔ, Ǒ, Ơ̌, Ư̌, Â̌, Ê̌, Ô̌, Č, Ñ, Ƀ,…
a). Download Font Cham dùng riêng cho bộ gõ Chamkey tại đường dẫn:
http://www.mediafire.com/file/mmdzt8cmmo0l0c8/Font%20EFEO%20Cam%20-%20Chamkey.rar
- Tải font dạng EFEO Cam … dùng riêng cho bộ gõ Chamkey, chứa trong thư mục Font EFEO Cam – Chamkey
- Giải nén file kết quả được 12 font EFEO Cam. (sẽ bổ sung một số font dạng cũ như font Sanskrit,…)
b) Cài đặt tùy chọn một số font EFEO Cam… ở trên và Install font.
II). SỬ DỤNG CHAM KEYBOARD (Chamkey)
1). Giới thiệu Chamkey
Chamkey là bộ gõ tiếng Cham, dung lượng gọn nhẹ, đơn giản đáp ứng mọi nhu cầu của người dùng trong việc soạn thảo văn bản gồm bốn ứng dụng chính: Cham Latin (Rumi), Cham Thrah, Vietnamese, English.
+ Cham Latin: Gõ Latin theo Rumi Cam EFEO trên bàn phím, chương trình tự động chuyển sang chữ Cham Thrah truyền thống. Đây là giải pháp gõ chữ Cham Thrah nhanh nhất dựa theo Rumi Cam EFEO. (Trường hợp chữ cái Cham có nhiều hơn 2 lựa chọn, ta ấn số 1 hay 2 hay 3 để chọn)
+ Cham Thrah: Gõ chữ Cham trên bộ gõ Chamkey, tiện lợi, nhanh chóng và chính xác.
Cách gõ được trình bày trong phần III). SỬ DỤNG BÀN PHÍM CHAM
+ Vietnamese: Là ứng dụng gõ tiếng Việt đa năng. Giải pháp giải quyết mọi vấn đề về dấu tiếng Việt khi gõ tiếng dân tộc thiểu số tại Việt Nam.
Ví dụ gõ: Đăk Lăk, Mnông, Stiêng, Bana,... mà không cần xóa tới xóa lui như một số bộ gõ khác.
Bộ gõ còn hỗ trợ gõ tiếng dân tộc thiểu số tại Tây Nguyên như một số ký tự dưới đây.
Cách gõ: nguyên âm/ phụ âm + shift w. Ví dụ: gõ ô xong nhấn Shift w, kết quả: ô̌
Chữ thường: ă, ě, ǐ, ǔ, ǒ, ơ̌, ư̌, â̌, ê̌, ô̌, č, ñ, ƀ
Chữ In: Ă, Ě, Ǐ, Ǔ, Ǒ, Ơ̌, Ư̌, Â̌, Ê̌, Ô̌, Č, Ñ, Ƀ,…
+ English: Là ứng dụng gõ không dấu, mục đích gõ tiếng Anh.
2). Dowload Bộ gõ Chamkey
- Download Cham keyboard file (.RAR) tại đường dẫn sau:
http://www.mediafire.com/file/2dj3u7dim7vhg2f/Chamkey.rar
- Tải file chứa trong thư mục Chamkey và giải nén tập tin (Extract file)
- Mở thư mục Chamkey, thấy một số tập tin như Hình 1:
Hình 1. Bộ gõ Chamkey
- Để kích hoạt chương trình Chamkey, Click chuột vào biểu tượng ChamThrahKeyBoard.exe (Application)
- Chương trình Cham Keyboard xuất hiện trên màn hình như Hình 2, và biểu tượng 
hay 
dưới thanh taskbar.
Hình 2. Giao diện giới thiệu Chamkey
Để gõ chữ Cham người sử dụng click biểu tượng hay trên thanh taskbar để chọn ứng dụng như Hình 3.
Hình 3. Giao diện chọn lựa ứng dụng Chamkey
- Cham Latin hoặc nhấn (Alt + L), gõ Latin Cham theo chuẩn Rumi Cam EFEO, chương trình tự động chuyển Rumi Cam EFEO sang chữ Cham Thrah truyền thống.
- Cham Thrah hoặc nhấn (Alt + C), gõ chữ Cham Thrah tiện lợi, nhanh chóng, hỗ trợ cách gõ thông thường và cách gõ mở rộng.
- Vietnamese hoặc nhấn (Alt + V), gõ dấu tiếng Việt cải tiếng và hỗ trợ gõ dấu tiếng các dân tộc thiểu số tại Tây Nguyên.
- English hoặc nhấn (Alt + E) gõ tiếng Anh, không dấu.
Để chuyển đổi giữa các chế độ này click chuột vào biểu tượng ở khay hệ thống hoặc dùng tổ hợp phím ALT + Z (phím tắt). Người sử dụng có thể lựa chọn phím chuyển phù hợp với văn bản đang gõ ngay trên giao diện phần mềm.
Chú ý: Vì font Cham hiện nay chưa bổ sung vào hệ điều hành Windows, nên còn một ít lỗi khi gõ trên trình duyệt, do đó, để gõ tốt trên trình duyệt Firefox, người sử dụng clik vào chức năng: Gõ cho web ( bật/ tắt kiểm tra)
III). SỬ DỤNG BÀN PHÍM CHAM (Chamkey)
1). Bàn Phím Chamkey
Để gõ chữ Cham trên ứng dụng Chamkey, người sử dụng chọn tùy chọn Cham Thrah (Alt + C) như Hình 4.
Hình 4. Chọn ứng dụng gõ Cham Thrah
Và sử dụng ký tự trên bàn phím bằng hình ảnh để gõ chữ Cham như Hình 5.
Hình 5. Giao diện bàn phím Chamkey bằng hình ảnh
- Giải quyết vấn đề ràng buộc và tự hủy dấu trong tiếng Cham (xem file hướng dẫn riêng). Tải file hướng dẫn gõ dấu và sự hủy dấu trong tiếng Chăm để tham khảo.
2). Bàn Phím Chamkey Mở Rộng
Ngoài sử dụng giao diện bàn phím Chamkey bằng hình ảnh như Hình 14 để gõ chữ Cham, người sử dụng còn có thể sử dụng bàn phím mở rộng như dưới đây:
2.1. Nhóm nguyên âm: Nguyên âm akhar Thrah Cham gồm 6 ký tự
Gõ nguyên âm (a, i, u , e, o) trên bàn phím, kết quả hiện thị chữ Cham. Riêng nguyên âm “ai” Cham có 2 cách, hoặc gõ chữ “ai” hoặc Shift a (A).
2.2. Nhóm phụ âm: Phụ âm akhar Thrah Cham gồm 35 ký tự.
Lưu ý: Một số ký tự in Hoa có sử dụng thêm phím Shift.
Ví dụ: Gõ chữ ꨇ có 2 cách gõ: “Shift k” (K chữ in) hoặc gõ “kh”. Riêng chữ ꨋ gõ shift q hay gõ Ng hay NG đều hiển thị.
2.3). Nhóm phụ âm cuối: Phụ âm cuối (akhar matai) là phụ âm ở vị trí cuối cùng của một từ, có 14 ký tự.
Để gõ phụ âm cuối, ta gõ ký tự thường 2 lần và một số nút khác tương tự. xem chi tiết trên bảng.
2.4). Nhóm số
3. Gõ dấu các tiếng dân tộc Tây Nguyên
Để gõ dấu các dân tộc thiểu số tại Tây Nguyên như: Ede, Jarai, Mnong, Stieng, Bana,… Chamkey chỉ sử dụng một dấu duy nhất, rất đơn giản, dễ nhớ. Trình bày ở Bảng 1.
Cách gõ: nguyên âm/ phụ âm + shift w. Ví dụ: gõ ô xong nhấn Shift w, kết quả: ô̌
Bảng 1. Cách gõ tiếng dân tộc Tay Nguyên bởi Chamkey
IV). Font gõ tiếng Cham không sử dụng bộ gõ Chamkey
Font gõ trực tiếp được thiết kế gán giá trị codepoit trực tiếp trên bàn phím, nghĩa là font này không sử dụng bộ gõ Chamkey, người sử dụng chỉ tải font, cài đặt và gõ ngay trên ứng dụng Word. Font có dạng (EFEO…) như: EFEO Panrang, EFEO Parik, EFEO Udong và Cham Thrah. (Lưu ý, font không có dạng EFEO Cam…)
Đường dẫn tải: https://kauthara.org/font
Cách gõ sử dụng hướng dẫn bằng hình ảnh dưới đây:
Bàn phím gõ chữ Cham tại Việt Nam
Bàn phím gõ chữ Cham tại Cambodia
MỘT SỐ KẾ HỌACH
Sau khi hòan thành cho hệ điều hành Windows PC, Tác giả sẽ tiếp tục phát triển cho hệ điều hành Macintosh PC và Android
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Một số kết quả nghiên cứu ban đầu như sau:
1). Trang web: kauthara.org
Hiện nay Putra Podam đã hòan thành một số ứng dụng và đã đăng tải trên website: kauthara.org
- Tự điển (Dictionary)
- Font Cham (Cham Font), gõ trực tiếp không dùng bộ gõ
- Font Cham (sử dụng bộ gõ Chamkey)
- Chuyển Rumi sang Cham Thrah (Convert EFEO Cham Latin to Cham Thrah)
- Bàn phím Cham ảo ( Cham Keyboard)
- Chuyên đề học tiếng Cham (Cham Language)
- Học tiếng Cham qua Video (Cham Media)
- Một số hình ảnh (Cham Album)
Một số chuyên mục trên, Putra Podam sẽ tiếp tục hòan thiện.
2). Chương trình Cham Keyboard
Chương trình này Putra Podam sẽ tiếp tục nghiên cứu và hòan thiện sớm để phục vụ cộng đồng Cham, ứng dụng và sử dụng chương trình trong việc bảo tồn tiếng nói và chữ viết Cham.
KÊU GỌI
Kết quả nghiên cứu ở trên là một nỗ lực rất lớn đối với bản thân tôi, nhằm mục đích đưa ứng dụng Công nghệ thông tin vào công tác bảo tồn di sản tiếng nói và chữ viết Cham.
Để hòan thành những ý nguyện của mình với những việc làm cụ thể ở trên, tôi rất mong các cá nhân, tổ chức, cũng như cộng đồng Cham đóng góp ý kiến cho các ứng dụng chương trình trên, lời động viên về tinh thần cũng như giúp đở về mặt tài chính để trang web Kauthara.org được online mãi mãi phục vụ cộng đồng, và một số ứng dụng khác sẽ được nâng cấp và hòan thiện sớm hơn.
Sẽ tiếp tục nâng cấp cho hệ điều hành Macintosh PC và Android
Tác giả
Văn Ngọc Sáng (Putra Podam)
Liên lạc:
Full name: Van Ngoc Sang (Putra Podam)
Office: University Technology Malaysia (UTM)
Phone: Malaysia: +60 1111142630
Vietnam: +84 905 442266
E-mail: sangpodam@yahoo.com
Facebook: Putra Podam
