BULAN viết theo akhar Thrah ( ꨝꨭꨤꩆ ), viết theo Jawi ( بولن ). Theo tiếng Việt có nghĩa là tháng. Bulan, từ này được viết đúng chính tả, chuẩn và chính xác. Hiện nay các dân tộc thuộc thế giới Melayu như: Malaysia, Indonesia, Brunei, Singapore, Philippines, Thailand, Champa,… đều viết đúng từ Bulan.

Đối với người Cham ở Việt Nam hiện nay, từ BULAN được phát âm và phiên âm khác nhau tùy theo phương ngữ ở mỗi vùng miền như: Bulan, Balan, Bilan, Blan, Mlan, …

- Căn cứ vào nhiều tài liệu văn học Chăm thì xuất hiện ba từ khác nhau: Bulan, Balan và Bilan. (Như trình bày trong Phần A).

- Căn cứ tài liệu Hoàng gia Champa thì chỉ có từ: Bulan. (Như trình bày trong Phần B).

Từ cơ sở trên, xét thấy tài liệu Hoàng gia Champa là tài liệu mang tính Pháp lý, do đó hãy dùng đúng từ BULAN.

- Ghi theo Thrah : "ꨝꨭꨤꩆ  ꨣꨟꨥꩆ "

- Ghi theo Rumi EFEO :"Bulan Ramawan"

*So sánh Bulan giữa Champa và thế giới Melayu

Cham		Melayu
Harei ( ꨨꨣꨬ ): ngày		Hari ( هاري ): ngày
Bulan ( ꨝꨭꨤꩆ ): tháng		Bulan ( بولن ): tháng
Thun ( ꨔꨭꩆ): năm		Tahun ( تاهون ): năm

 

A. Trong tài liệu văn học Chăm

1. Trong tài liệu Ariya Po Ceng

- Từ Bulan xuất hiện ở câu: 82.

- Từ Balan ở câu: 7, 20, 91,111, 112, 114.

- Không có Bilan.

Câu 82: Dom mbai padak [< dak] thun padak [< dak] bulan,

              ngap yau nan ka mang bak di tian, bila bisal [< basan] oh ba merai,,

Câu 91: Di thun nasak inâgiray balan tajuh,

              patao gi-naong di Cam crih, nyu thai dua praong merai,,

 

2. Trong tài liệu Nai Mai Mang Makah

- Từ Bilan xuất hiện ở câu: 12, 21, 112, 131.

- Không có Bulan hay Balan.

Câu 112: Thun bilan dom maong liwik,

                su-aen raong phik, anit thu la,,

 

3. Trong tài liệu Ariya Cam-Bani

- Từ Bilan xuất hiện ở câu: 31.

- Không có Bulan hay Balan

Câu 31: Pacei ley kau aek di lisei saong aia,

              kau aek di hala, tel bak bilan,,

 

4. Trong tài liệu Ariya Po Phaok

- Từ Balan xuất hiện ở câu: 4, 33, 68, 71, 72, 90, 110, 189.

- Không có Bulan hay Bilan.

Câu 72: Grâm mai di balan sa dua,

              pok ni sep suak yawa, ni klak hamu Cam abih,,

 

5. Trong tài liệu Ariya gleng anak

- Từ Balan xuất hiện ở câu: 6, 82.

- Từ Bilan ở câu: 27.

- Không có Bulan.

Câu 6: Balan tajuh Lengka merai sumu,

            klaw pakar merai saong nyu, Kawei angan bhum Kawei,,

Câu 27: Bilan sa pluh nathak athaih nan mang hu,

              apuei tiah krung mang Cru, cuh janâk mbeng batuw,,

 

6. Trong tài liệu Ariya Tuen Phaow

- Từ Balan xuất hiện ở câu: 9.

- Không có Bulan, Bilan.

Câu 9: Di thun nasak nagiray balan tajuh,

            ba ni baol trun masuh, kieng mak nagar Cam ala,,

 

B. Trong tài liệu Hoàng gia Champa

Trong  tài liệu Hoàng gia Champa thì chỉ dùng từ: Bulan.

1. Trong tài liệu Cảnh Hưng (1740-1786).

Hình 1. Tài liệu Cảnh Hưng (1740-1786)

Nội dung Hình 1:

Kahra kurang brah blei saong brah daok di sang Garat Sawan dua to nan nam kajéng [kaje] sa kasaok,,

Di thun nasak tapay di bulan lima di harei pak klam angar,,,

Hình 2. Tài liệu Cảnh Hưng (1740-1786)

Nội dung Hình 2:

* Kahra sa pluh pak kajéng [kaje] sa jak tep,

   Di thun nasak rimaong di bulan puis di harei pak bangun But.

 

2. Trong tài liệu Thời Thái Đức-Tây Sơn (1778-1793)

Hình 3. Tài liệu Thái Đức-Tây Sơn (1778-1793)

Nội dung Hình 3:

Suma [samu] yau harei paguen kiang [kieng] phat (vn. phát) ka baol [buel] mbeng nan glac ... juai

mbuah kar juai, di thun nasak asau di bulan salapan di harei sa pluh klau bangun adit,,

 

3. Trong tài liệu Thời Gia Long (1802-1820)

Hình 4. Tài liệu Gia Long (1802-1820)

Nội dung Hình 4:

* Ni harak Kai Bait Ngi saong ja Kahaow ja Naiy ngap pablei Hama Chul sa labik alaok praong

anaih klau pluh sa alaok pajaih drak sa pluh nam jak mbeng aia dî banâk --- pablei ka hadiäp

pusang Po Khem Sai Phaok Klen jon [jién] tijuh pluh kuan nan anak ama nyu pablei ka hadiäp

pusang Po nan jéng [je], di thun nasak --- bulan tijuh di hurei dalapan bangun suk,,,

Kai Bait Ngi tam tra.

 

4. Trong tài liệu Hoàng gia, khác...

Trong  3 tài liệu Hoàng gia Champa dưới đây cũng chỉ dùng từ: Bulan.

Hình 5. Tài liệu Hoàng gia

Nội dung Hình 5:

Ko [ja] Tuei Ong kung tangan

Di thun nasak Rimaong di bulan dalapan di hurei sapluh klau klam Adit,,,

 

Hình 6. Tài liệu Hoàng gia

Nội dung Hình 6:

Di thun nasak Rimaong di bulan salapan di hurei sapluh klau klam Som,,,

 

Hình 7. Tài liệu Hoàng gia

Nội dung Hình 7:

Di thun nasak Rimaong di bulan dalapan di hurei klau klam Suk,,,