Sau khi nhận clip dạy số với chủ đề “Chúng ta cùng nhau học chữ Cham”, Bài 1: Học đếm số, được đăng bởi trang nguoicham.com, và Facebook nguoicham tag 75 người vào ngày 28 Tháng 7 lúc 00:16.
Putra Podam có vài nhận định và góp ý để clip dạy chữ Cham sau này được chuẩn bị tốt hơn và nội dung khoa học hơn.
1. Liệt kê nội dung chính trong clip dạy số đăng trên Web nguoicham
- 1 ( ꨧꨩ ) : Sa (viết) = Tha (đọc), chữ Sa có baluw.
- 2 (ꨕꨶꨩ ): Dua (viết) = Dua (đọc), chữ Dua có baluw.
- 3 (ꨆꨵꨭꨮ ): Klau (viết) = klau (đọc).
- 4 (ꨛꨩꩀ ): Pak (viết) = Pak (đọc), chữ Pak có baluw.
- 5 (ꨤꨪꨟ ): Lima (viết) = Limâ (đọc), chữ Lima không baluw.
- 6 (ꨗꨮꩌ ): Nem (viết) = Nam (đọc).
- 7 ( ꨓꨎꨭꩍ ): Tajuh (viết) = Tajuh (đọc).
- 8 ( ꨕꨤꨪꨚꨮꩆ ): Dalipen (viết) = Dalipan (đọc).
- 9 ( ꨧꨤꨪꨚꨮꩆ ): Salipen (viết) = Thalipan (đọc).
- 100 (ꨧꨩ ꨣꨓꨭꩍ ): Sa Ratuh (viết)= Tha Ratuh (đọc), Ratuh không có baluw.
- 10.000 ( ꨧꨩ ꨓꨟꩆ ): Sa Taman (viết) = Sa Tamân (đọc).
- 100.000 ( ꨧꨩ ꨯꨆꩅ ): Sa Kot (viết) = Tha Kot (đọc).
- 1.000.000 ( ꨧꨩ ꨰꨍ ): Sa Chai (viết) = Sa Chai (đọc).
- 1.000.000.000 ( ꨧꨩ ꨓꨪꩀ ) : Sa Tik (viết) = Tha Tik (đọc), Tik không có tuk takai mak.
2. Số trong tài liệu Hoàng gia
Trong tài liệu Hoàng gia Champa, số được viết như sau:
- 1 ( ꨧ ) : Sa viết không baluw
- 2 (ꨕꨶ ): Dua viết không baluw
- 3 (ꨆꨵꨭꨮ ): Klau
- 4 (ꨛꨩꩀ ): Pak viết có baluw
- 5 (ꨤꨪꨟ ): Lima viết không baluw
- 6 (ꨗꩌ): Nam (không phải nem)
- 7 ( ꨓꨪꨎꨭꩍ ): Tijuh (không phải tajuh)
- 8 ( ꨕꨤꨚꩆ ): Dalapan
- 9 ( ꨧꨤꨚꩆ ): Salapan
- 100 (ꨧ ꨣꨩꨓꨭꩍ ): Sa Ratuh, Ratuh viết có baluw
Xem Hình đính kèm bên dưới.
3. Số trong tự điển Cham hiện nay
Hiện nay một số tự điển đối chiếu liên quan đến Số Cham được viết như sau:
- 1 (ꨧꨩ ): Sa có baluw
- 2( ꨕꨶꨩ ): Dua có baluw
- 5 ( ꨤꨪꨟꨩ ): Lima có baluw
- 4 (ꨛꩀ ) : Pak không Baluw
- 100 (ꨣꨓꨭꩍ ): Ratuh không baluw
4. Lý do số trong tự điển viết khác số trong tài liệu Hoàng gia
- Tự điển Aymonier (1906) là tài liệu tham khảo tiếng Cham có giá giá trị nhất hiện nay. Tuy nhiên, xét riêng về số Cham, tự điển này đã viết sai lầm.
- Tiếp theo tự điển Moussay (1972) sao chép lại toàn bộ tự điển Aymonier nên tiếp tục bị sai lầm (cụ thể: trong tự điển Moussay có gần 85% từ trong tự điển Aymonier).
- Tự điển một số tác giả trong nước lại tiếp tục sao chép hai tự điển trước, kéo theo sai lầm tiếp theo.
- Kết quả số trong tài liệu Hoàng gia ghi có baluw thì số trong tự điển hủy baluw. Ngược lại số trong tài liệu Hoàng gia không baluw thì số trong tự điển thêm baluw.
5. So sánh số dạy trong clip đăng trên web nguoicham
- 1 ( ꨧꨩ ) : Sa (viết) = Tha (đọc), chữ Sa có baluw. [ ꨧ (sa): Hoàng gia viết Không baluw]
- 2 (ꨕꨶꨩ ): Dua (viết) = Dua (đọc), chữ Dua có baluw. [ ꨕꨶ (dua): Hoàng gia viết Không baluw].
- 4 (ꨛꨩꩀ ): Pak (viết) = Pak (đọc), chữ Pak có baluw. [ ꨛꨩꩀ (Pak): Hoàng gia viết Có baluw].
- 5 (ꨤꨪꨟ ): Lima (viết) = Limâ (đọc), chữ Lima không baluw. [ ꨤꨪꨟ (Lima): Hoàng gia viết Không baluw].
- 6 ( ꨗꨮꩌ ): Nem (viết) = Nam (đọc).. [ ꨗꩌ (nam): Hoàng gia viết Nam]
- 7 ( ꨓꨎꨭꩍ ): Tajuh (viết) = Tajuh (đọc). [ ꨓꨪꨎꨭꩍ (Tijuh): Hoàng gia viết Tijuh]
- 8 ( ꨕꨤꨪꨚꨮꩆ ): Dalipen (viết) = Dalipan (đọc). [ ꨕꨤꨚꩆ (Dalapan): Hoàng gia viết Dalapan]
- 9 ( ꨧꨤꨪꨚꨮꩆ ): Salipen (viết) = Thalipan (đọc). [ ꨧꨤꨚꩆ (Salapan): Hoàng gia viết Salapan]
- 100 (ꨧꨩ ꨣꨓꨭꩍ ): Sa Ratuh (viết)= Tha Ratuh (đọc), Ratuh không baluw. [ ꨧ ꨣꨩꨓꨭꩍ (Sa Ratuh): Hoàng gia viết Ratuh Có baluw].
6. Bài học về số Cham
Số là đơn vị cơ bản nhất trong hệ thống ngôn ngữ của dân tộc. Khẳng định Số trong tài liệu Hoàng gia Champa là tài liệu mang tính pháp lý của dân tộc Champa.
Trong tài liệu hoàng gia Champa (1702 - 1810), chỉ có hai con số sử dụng hua baluw, như số 4 và số 100. Còn lại các số khác không sử dụng hua baluw.
Dalam akhar tapuk patao bia Campa meng kal (1702-1810), hu dua baoh angka min krung urang pa-ndar baluw, yau angka pak, angka ratuh. Daok abih angka karei nao di hu baluw o.
7. Giá trị con số về mặt khoa học
Trong hệ thống số đếm xưa, số chỉ dùng đến giá trị 100.000 (Một trăm nghìn), còn lại người ta chưa xác định chính xác cụ thể là bao nhiêu.
Sau này một số dân tộc lớn trên thế giới đã bổ sung giá trị cho các con số này với giá trị lớn hơn.
Đối với Cham, số cũng chỉ xác định tới Sa Kot - 100.000 (Một trăm nghìn). Còn lại những từ chỉ ước lượng khác người ta không biết chính xác là bao nhiêu như hai câu sau đây:
Ribau, rasa, kot, tik
Ribau, taman, kot, chai
8. Giá trị con số trong tự điển Aymonier và Moussay
a. Tự điển Moussay (1972)
- Sa taman = 10 nghìn
- Sa chay = 100 nghìn
- Sa kot = một triệu
- Sa tik = một tỷ
b. Tự điển Aymonier (1906)
- Taman = 10 nghìn
- Chai = 1 triệu
- Kot [skt. koti “dix millions= 10 triệu”], cent mille (100 ngàn). Theo tự điển Aymonier Kot là koti [skt] với giá trị 10 triệu. Nhưng đối với Cham giá trị Kot là 100 nghìn.
- Tik [skt. Koti]= 10 triệu. Theo tự điển Aymonier Kot là koti [skt] = 10 triệu
c. Số dạy trong clip đăng trên nguoicham
- Taman = 10 ngàn
- Sa kot= 100 nghìn
- Chai = 1 triệu
- Tik = tỷ
d. Nhận xét giá trị số
Do hệ thống số đếm khoa học xưa, số chỉ dùng đến giá trị 100.000 (Một trăm nghìn). Sau này người ta tự phát triển triển số đếm với giá trị lớn hơn.
Số trong tiếng Cham chỉ xác định tới Sa Kot - 100.000 (Một trăm nghìn). Còn lại những từ chỉ ước lượng khác người ta không biết chính xác là bao nhiêu như 2 câu sau đây:
Ribau, rasa, kot, tik
Ribau, taman, kot, chai
Do người ta thích và tự suy diễn giá trị số thành hàng Triệu, hàng Tỷ,...
=> Dẫn đến kết quả giá trị số trong tự điển Aymonier và Moussay có giá trị khác nhau.
Từ đó, các tự điển trong nước tiếp tục sao chép sai, kéo theo người sử dụng sai là điều không tránh khỏi.
8. Kết cấu bài dạy số giống nhau
a.Kết cấu khung chương trình bài dạy số đầu tiên được công bố vào năm 2012 trên trang web Champaka.info do Abdul Karim Rahman chủ trì, Putra Podam và Sakirin thiết kế video, người đọc Siti Dewi, sử dụng nhạc hager céng kadhar adaoh là Che Linh.
Link: https://kauthara.org/media/cham-video.
Video này được đăng tải tiếp theo trên trang web kauthara.org vào năm 2015 do Putra Podam chủ trì.
Nội dung bài dạy này được công bố trên trang web kauthara.org
Link: https://kauthara.org/cham-lesson/2
b. Clip dạy số Cham đăng trên web nguoicham.com, xét về kết cấu và nội dung hoàn toàn giống phần a).
c). Nên chuẩn bị nội dung kỹ hơn và thiết kế khung chương trình dạy tốt hơn.
KẾT LUẬN
- Trong tài liệu hoàng gia Champa (1702 - 1810), chỉ có hai con số sử dụng hua baluw, như số 4 và số 100. Còn lại các số khác không sử dụng hua baluw.
[Dalam akhar tapuk patao bia Campa meng kal (1702-1810), hu dua baoh angka min krung urang pa-ndar baluw, yau angka pak, angka ratuh. Daok abih angka karei nao di hu baluw o.]
- Về mặt khoa học, số Cham chỉ xác định tới Sa Kot - 100.000 (Một trăm nghìn). Còn lại những từ chỉ ước lượng khác người ta không biết chính xác là bao nhiêu như hai câu sau đây:
Ribau, rasa, kot, tik
Ribau, taman, kot, chai
THAM KHẢO SỐ TRONG TÀI LIỆU HOÀNG GIA
