RUMI CAMPA

(Tác giả: Ts. Putra Podam)

 

Rumi Campa, do Ts. Putra Podam cải tiến từ bộ Rumi Cam EFEO 1997 vào năm 2002. Một số ký tự được thay đổi như sau. Thay nguyên âm “e - é” thành “e” (vị trí trước một từ, đọc như “ê” tiếng Việt).

Bán nguyên âm “ O/- - é” thành “e” hay “é” (vị trí giữa hoặc sau một từ, đọc như “ê” tiếng Việt).

Bán nguyên âm “ /I - â” thành “a” hay “â” (vị trí giữa hoặc sau một từ, đọc như “a” hay “ư” tiếng Việt).

1. Nguyên âm (Vowels)

Nhóm nguyên âm trong chữ viết akhar Thrah gồm 6 ký tự như Bảng 1 dưới đây.

Bảng 1. Nguyên âm akhar Tharh Chăm

a	i	u	e	A	o
a	i	u	é/e	ai	o

Nhóm phụ âm akhar Thrah Chăm gồm 35 ký tự, mỗi phụ âm đều mang âm “a” và được liệt kê theo trình tự như Bảng 2 dưới đây.

Bảng 2. Phụ âm akhar Thrah Chăm

k	K	g	G	q	Q
k[a]	kh[a]	g[a]	gh[a]	ng[a]	ng[a]
c	C	j	J	z	Z	x
c[a]	ch[a]	j[a]	jh[a]	ny[a]	ny[a]	nj[a]
t	T	d	D	n	N	V
t[a]	th[a]	d[a]	dh[a]	n[a]	n[a]	nd[a]
p	f	P	b	B	m	M	v
p[a]	p[a]	ph[a]	b[a]	bh[a]	m[a]	m[a]	mb[a]
y	r	l	w	S	s	h
y[a]	r[a]	l[a]	w[a]	s[a]	s[a]	h[a]

3. Phụ âm cuối (Final Consonants)

Phụ âm cuối (akhar matai), là phụ âm ở vị trí cuối cùng của một từ. Phụ âm cuối trong akhar Thrah gồm 14 ký tự đều không mang âm (a) và có nét cuối kéo dài thêm như Bảng 3 dưới đây.

Bảng 3. Phụ âm cuối (akhar matai)

`	~	!	@	#	$	%
k	ng	c	t	n	p	y
^	&	*	(	)	.	H
r	l	w	s	ng	m	h

4. Bán nguyên âm (Semi-vowels)

Bán nguyên âm (Semi-vowels) là ký tự bán độc lập, thường kết hợp với phụ âm để tạo thành một từ. Akhar Thrah Chăm có 12 bán nguyên âm như trình bày trong Bảng 4 dưới đây.

Bảng 4. Nhóm bán nguyên âm

/\	/[	/{	/U	O/-	/-
--	i	i	u	é/e	e
O/	/I	/Y	R/	/L	/W
o	â/a	i-	r-	l-	u-

Nhị trùng âm là sự kết hợp giữa hai ký tự hay ba ký tự tạo thành một âm vị. Trong hệ thống chữ viết Chăm gồm 5 nhị trùng âm được trình bày như Bảng 5 dưới đây.

Bảng 5. Nhóm nhị trùng âm

/]	E/	O/_	/U-	O/_*
ei	ai	ao	au	aow

6. Số (Numeral)

Akhar Thrah Chăm có 10 đơn vị số được trình bày như Bảng 6.

Bảng 6. Nhóm ký tự số

1	2	3	4	5	6	7	8	9	0
1	2	3	4	5	6	7	8	9	0

Nhận xét:

Rumi Campa được cải tiến từ bộ Rumi EFEO 1997 (Viện Viễn Đông Pháp). Một số ký tự được thay đổi mới như sau.

1. Nguyên âm “e- é”: “é” đổi thành “e” (vị trí trước một từ, đọc như “ê” tiếng Việt).

   Ví dụ: 

   e* : “éw”, nay viết thành “ew”, đọc vẫn như “éw”.

   e* : “étha”, nay viết thành “etha”, đọc vẫn như “étha”.

2. Bán nguyên âm “O/- - é”: “é” đổi thành “e” hay “é” (vị trí giữa hoặc sau một từ, đọc như “ê” tiếng Việt).

   Ví dụ:

  kOt- : “katé”, nay viết thành “kate”, đọc vẫn như “katé”, chứ không đọc “katơ”, nếu đọc “katơ” thì tiếng Chăm không ý nghĩa.

pOg- : “pagé”, nay viết thành “page”, đọc vẫn như “pagé”, chứ không đọc “pagơ”, nếu đọc “pagơ” thì tiếng Chăm không ý nghĩa.

3. Bán nguyên âm “ /I -â”: “â” đổi thành “a” hay “â” (vị trí giữa hoặc sau một từ, đọc như “a” hay “ư” tiếng Việt).

Ví dụ:

amI : “amâ”, nay viết thành “ama” hay “amâ”, đọc theo tiếng Chăm là “ama” hay “amâ.

 

RUMI CAMPA, là lựa chọn tốt nhất khi viết chữ Rumi Campa không dấu.

Sử dụng ký tự hệ thống Rumi cho chữ viết tiếng Chăm là cách lựa chọn khôn ngoan, tiến bộ, văn minh, là cuộc cách mạng tiên phong mà tác giả E.Aymonier đã sử trong cuốn Grammaire de La Language Chame, Saigon, imprimerie Coloniale, 1889. Từ cuốn này, Putra Podam đã đặt tên là bộ Rumi Cam EFEO (Rumi Cham của Viện Viễn Đông Pháp) được sử dụng chính thức đầu tiên vào năm 1889.

Sử dụng ký tự Rumi Campa đã hỗ trợ cho việc học và lưu trữ chữ Thrah Cham dễ dàng và trung thực.

Ký tự Rumi Campa, dân tộc Champa sẽ tiếp cận với văn minh hiện đại Tây phương nhanh nhất, cơ hội thoát nạn mù chữ Thrah Chăm và tinh thần dân tộc tự hào nhất vì đã có ba bộ chữ viết: chữ viết phổ thông là Thrah Chăm, chữ viết Rumi Campa cùng với chữ viết tôn giáo Awal Bani và Arabic cho Thiên kinh Koran.

Ts. Putra Podam