Cộng đồng Chăm nói chung và tín đồ người Chăm theo Bani Awal (Hồi giáo) nói riêng thường quan tâm đến chủ đề Ramadan (Ramawan) nhân dịp tháng thiêng liêng Ramadan. Đây là chủ đề đáng để cộng đồng Chăm cùng nhau tìm hiểu và sử dụng từ ngữ sao cho đúng và chính xác. Để thống nhất sử dụng đúng khi nào dùng từ quốc tế: “Ramadan” và khi nào dùng từ theo tiếng Chăm: “Ramawan”, chúng tôi đưa ra đề nghị nhằm thống nhất tên gọi này.
I. Nguồn gốc từ Ramadan
1. Tìm hiểu gốc từ Ramadan (Ramawan)
Ramadan là tên gọi tháng thứ 9 của Islam lịch, là tháng thực hiện lễ thức Chay tịnh. Tên gọi theo Ả Rập: رَمَضَان được phiên âm Rumi quốc tế Ramadan, tuy nhiên tại một số quốc gia, tên gọi này được phát âm và phiên âm lệch nhau tùy theo mỗi dân tộc và khu vực như: Ramadan, Ramandan, Ramadhan, Ramadon, Ramazan, Ramawan, Ram'wan, Ra'wan,…người Thái phát âm thành Ramadhon, người Malay phát âm thành Ramadhan, người Thổ Nhĩ Kỳ phát âm “z” thành Ramazan, người Chăm phát âm thành Ramawan hay Ramâwan,…Tuy việc phát âm và phiên âm khác nhau ở mỗi dân tộc, nhưng khi ghi (viết) họ phải ghi đúng theo phiên âm tên Quốc tế là Ramadan.
Nguyên nhân sự biến âm Ramadan (Ả Rập - Arabic) thành Ramawan (Chăm). Do người Chăm xưa không phát âm được chữ ض (Daad) nên đã biến âm “Daad” thành âm "Wuat" của người Chăm. Xem chữ cái Hình 1. và Hình 2.
Hình 1. Chữ ض (Daad) của bảng chữ cái Ả Rập (Arabic).
Hình 2. Chữ ض (Daad) của Ả Rập (Hình 1.) đã biến âm thành chữ “Wuat” (Hình 2.) trong Koran Bani Awal.
Hình 3. Chữ ض (Daad) của Ả Rập (Hình 1.) đã biến âm thành chữ “Wuat” (Hình 2.) trong Koran Bani Awal.
====> Do đó: "Ramadan" (Ả Rập) phiên âm thành "Ramawan" trong kinh sách Awal (Hồi giáo dòng Awal)
Hình 4. Từ Ramadan trong tài liệu Chăm cổ, kinh sách thực hành của Awal.
Trong khi tự điển Aymonier (Hình 4.) và Moussay (Hình 5.) thì dùng từ Ramawan. (Chú ý: không có tài liệu nào ghi Ramâwan).
Hình 5. Từ Ramawan trong tự điển E. Aymonier.
Hình 6. Từ Ramawan trong tự điển G. Moussay.
Tùy theo vùng miền, khi nói người Chăm thường phát âm và phiên âm khác nhau như là: Ramadan, Ramandan, Ramawan, Ramâwan, hay nói nhanh thành Ra’wan hay Ram’wan, …
- Chăm Ninh Thuận thường phát âm: Ramâwan (Ramưwan)
- Chăm Bình Thuận trước kia thường phát âm Ra’wan hay Ram’wan (chỉ bật phát âm đầu và âm cuối, còn âm giữa bị nuốt), nay có thêm phát âm Ramâwan là do truyền hình cũng như báo chí Ninh Thuận đa phần dùng từ Ramâwan (Ramưwan).
Tuy nhiên để sử dụng đúng, chúng ta cần thống nhất quy định:
Ghi theo Quốc tế: Ramadan (nghĩa là viết tiếng Việt, tiếng Anh).
Ghi theo chữ Chăm: Ramawan (nghĩa là viết Rumi Chăm, hay Thrah Chăm).
2. Quy định dùng: Ramadan và Ramawan
Thống nhất cách sử dụng từ Ramadan hay Ramawan cho các trường hợp sau:
a. Ghi theo Quốc tế: Ramadan (Từ Ramadan được dùng cả thế giới ).
Ả Rập: Marhabaan Ramadan
Anh quốc: Happy Ramadan
Anh quốc: I Love Ramadan
Mã Lai: Selamat Ramadan
Mã Lai: Selamat Bulan Ramadan
Việt: Chào Đón Ramadan
Chăm: Auen bulan Ramadan
b. Ghi theo Chăm: Ramawan (ꨣꨟꨥꩆ)
Khi muốn ghi tiếng Chăm bằng Thrah Chăm hoặc ghi bằng Rumi Champa thì dùng từ Ramawan:
ꨀꨶꨮꩆ ꨣꨟꨥꩆ: Ghi Ramawan cho chữ Thrah Chăm
Raok Auen Ramawan: Ghi Ramawan cho chữ Rumi Champa
Chú ý:
- Không sử dụng từ Ramawan cho tiếng tiếng Việt và tiếng Anh quốc.
Ví dụ: không ghi “Happy Ramawan” hay “Mừng Ramawan”, vì Quốc tế không hiểu từ Ramawan.
- Ramawan: chỉ sử dụng khi ghi chữ Chăm hoặc tiếng Chăm.
Ví dụ: Auen Bulan Ramawan, vì từ Ramawan chỉ riêng người Chăm hiểu.
- Có thể dùng từ Ramawan ở cấp quốc tế
Ví dụ: Đón mừng lễ Ramawan (vì “đón mừng lễ” là tiếng phổ thông đại diện cho Quốc tế, để mọi người hiểu nên dùng “Ramadan”. Nhưng ở đây người Chăm có thể thay “Ramawan” thay cho “Ramadan” ở tầm cao hơn nếu cần thiết.
- Khi nói, người Chăm có thể dùng tùy ý như: Ramadan, Ramandan, Ramawan, Ramâwan, hay nói nhanh thành Ra’wan hay Ram’wan, …
- Cấm: không dùng RAMUWAN
Hình 7. Giáo sĩ (Acar) theo Bani Awal thôn Bình Minh (palei Aia Mamih), chụp hình trước thánh đường (Magik -Masjid) nhân dịp chay tịnh tháng Ramadan.
II. Ramadan biến thể thành Ramuwan
Như đã nêu trong Phần I. Gốc từ Ramadan trong tiếng Ả Rập ghi: رَمَضَان . Tùy theo phát âm và phiên âm của mỗi dân tộc khác nhau, từ Ramadan đã trở thành Ramawan trong tiếng Chăm, đặc biệt trong hầu hết tài liệu Chăm, văn học Chăm đều ghi bằng akhar Thrah là: Ramawan, không bao giờ ghi: Ramưwan.
Ngày nay, do tính đố kỵ của một số người tiêu cực về tôn giáo, hay kiến thức còn thấp, gốc từ Ramadan được người Chăm viết thành Ramawan, rồi ghi theo tiếng nói thành "Ramưwan" và dần dần biến thể thành "Ramuwan".
Theo quan sát hình ảnh đi tảo mộ mà cộng đồng Chăm đăng trên Facebook năm 2022, đa số từ Ramadan được viết thành: "RAMUWAN"
Dưới đây là một số hình ảnh tảo mộ năm 2022 của dồng bào Chăm hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận.
1. Một số hình ảnh ghi: Ramadan
2. Một số hình ảnh ghi: Ramưwan hay Ramâwan
Từ Ramadan (Ramawan) bị người Chăm ghi theo tiếng nói thành: Ramưwan
3. Một số hình ảnh ghi: Ramuwan
Gốc từ Ramadan được tìm thấy trong nhiều tài liệu cổ Chăm hay trong tự điển Aymonier hay Moussay ghi: Ramawan.
Nhưng đa số người Chăm ghi dạng tiếng nói thành: Ramưwan, nhưng khi gõ trên điện thoại do không có dấu đành ghi thành: Ramuwan
Vấn đề đặc ra, nếu máy điện thoại chưa cài đặt font tiếng Việt, thì chỉ cần gõ đúng tiếng Chăm: Ramawan
Nay do thói quen hay do tính bắt chước theo trào lưu, họ viết thành: Ramuwan. Vậy 10 năm nữa chắc chắn đa số người chăm sẽ viết thành Ramuwan, nếu trí thức Chăm không đi đầu trong vấn đề bảo tồn ngôn ngữ và chữ viết Chăm.
