Trao Đổi Chữ và Nghĩa: Harei Muk Kei – Bulan Ramawan
Lễ Hội Ramadan – Tết Ramadan

Trong thời gian gần đây, một số làng Palei Cham treo băng rôn “Lễ hội Ramưwan”, hay “Tết Ramưwan” nhân sự kiện Ramawan 2018. Từ hiện tượng này, kéo theo việc trao đổi và tranh luận gay gắt trên một số trang Facebook ở cộng đồng Cham.

Để hiểu rõ và tham gia góp ý cách dùng đúng từ Lễ hội Ramưwan hay Tết Ramưwan hay không? Trước hết các bạn nên tìm hiểu ngữ nghĩa trong tiếng Việt về Lễ hội và Tết là gì?

1@. Lễ Hội và Tết

@ Lễ hội = Lễ + Hội, trước tiên các bạn phải hiểu khái niệm trong tiếng Việt Lễ hội là gì? Dân tộc Việt có một số lễ hội cơ bản nào? Bao nhiêu lễ hội to nhỏ như Lễ hội đền Hùng, Lễ hội Gióng, Lễ hội gò Đống Đa, Lễ hội Chùa Hương,… và bao nhiêu sự kiện không đáng là lễ hội nhưng vẫn tổ chức như lễ hội và rùm beng như Lễ hội Lưu Trữ, Lễ Hội Đường phố sách Hải Phòng, Lễ hội Áo Dài,…

Lễ Là GÌ ?
Tùy theo ngữ nghĩa trong tiếng Việt, Lễ là cách bày tỏ kính ý (lòng cung kính); đồ vật để bày tỏ ý kính trọng cũng gọi là lễ. Lể còn có nghĩa : 1/Theo cái khuôn mẫu mà người trước đã định ra các phép tắc; 2/kính kễ; 3/ đồ lễ: mà người ta mang đến tặng gọi là lễ.

Trong các xã hội phương Tây, Lễ là ngày nghỉ và vui chơi theo phong tục, lịch sử được chính phủ chấp nhận theo luật pháp. Công chức, nhân viên, thợ thuyền được nghỉ làm nhưng vẫn có lương.

Ví dụ: Holiday là ngày Lễ , thườnf gắn liền với các ngày cầu nguyện của tôn giáo. “Holy” tiếng Anh là “thánh linh”, nên Holiday nguyên nghĩa là ngày thánh linh.

Hội Là GÌ ?

Hội là: 1/ họp lại, như hội nghị; 2/ Hội là hiểu ý (lãnh hội); 3/ Hội là chỗ đông đúc (Đô hội),...

Tại Việt Nam người ta dịch “Lễ Hội” thành “Festival” nhưng hầu hết Festival ở Việt Nam hiện nay đều không đúng và đầy đủ với ý nghĩa của tù ngữ Festival của phương Tây.

Dùng từ ngữ Lễ Hội vẫn chưa chính xác. Phải dùng từ Hội Lễ trong trường hợp có nghi thức thiêng liêng, tôn giáo, thánh linh và Hội khi nhiều người tụ họp để thưởng thức, thưởng ngoạn hoặc thụ hưởng một chương trình vui chơi, giải trí nào đó.

@ Tết: Các bạn nên tìm hiểu từ Tết trong tiếng Việt. Dân tộc việt có bao nhiêu cái tết to nhỏ, Tết nào quan trọng nhất trong năm như:
Tết Nguyên Đán (Mồng 1 tháng Giêng): Theo âm Hán Việt, "Nguyên" là bắt đầu, "Đán" là buổi sáng, tết Nguyên đán (còn gọi là Tết Ta, Tết Cả để phân biệt với những Tết còn lại trong năm), là ngày đầu năm mới âm lịch, là ngày sum họp của mọi gia đình.

Tết Khai Hạ (Mùng 7 tháng Giêng): Tết mở đầu ngày vui để chào mùa Xuân mới, cầu mong may mắn cho cả năm.

Tết Nguyên Tiêu (Rằm tháng Giêng): Mừng ngày trăng tròn đầu tiên của năm mới, người dân thường tổ chức cúng gia tiên để cầu mong có một mùa màng bội thu (tháng Giêng ăn nghiêng bồ thóc - Tết cả năm không bằng rằm tháng Giêng).

Tết Hàn Thực (Mùng 3 tháng Ba): Là ngày duy nhất trong năm chỉ ăn đồ nguội, không đốt lửa nấu nướng theo sự tích Giới Tử Thôi thời Xuân Thu (Trung Quốc). Công tử Trung Nhĩ lúc lâm cảnh cơ hàn, đói quá được Giới Tử Thôi xẻ thịt đùi của mình nấu dâng cho ăn.

Tết Thanh Minh (trong Tháng Ba): "Thanh Minh" có nghĩa là trời trong sáng, là lễ tảo mộ, tùy thời điểm thích hợp tương ứng với từng địa phương. Người dân đi tảo mộ, rồi về nhà làm cỗ cúng gia tiên.

Tết Đoan Ngọ (mùng 5 tháng Năm): Là tết giết sâu bọ, mong cho mùa vụ bội thu. Vào giờ Ngọ, người dân thường đi hái lá ích mẫu, lá vối, lá ngải để phơi khô dùng dần. Mùng 5 tháng Năm là dịp tưởng nhớ Khuất Nguyên, là nhà thơ kiên định, do ngăn cản Vua Hoài Vương không được, đã trẫm mình xuống dòng Mịch La tự vẫn, đúng ngày mùng 5 tháng Năm.

Tết Trung Nguyên (rằm tháng Bảy): Vào rằm tháng Bảy hàng năm có hai ngày lễ cúng: ngày “Xá tội vong nhân” dành cho những linh hồn “cầu bơ cầu bất”; còn lễ Vu Lan được coi là lễ cầu siêu giải thoát cho ông ba, cha mẹ bảy đời, minh chứng lòng hiếu thảo của lớp con cháu hậu duệ.

Tết Trung Thu (rằm tháng Tám): Ban đầu là Tết của tất cả mọi người. Là ngày kỷ niệm trăng tròn nhất trong năm, người ta thường rong trống mở cờ, múa lân để đón trăng lên, sau thành Tết của con trẻ.

Tết Trùng Cửu (mùng 9 tháng Chín): Thường diễn ra trên chỗ cao ráo và chỉ uống rượu hoa cúc.

Tết Trùng Thập (mùng 10 tháng Mười): Là ngày hội của giới thầy thuốc. Theo sách “Dược lễ,” đến ngày 10 tháng Mười, cây thuốc mới tụ được khí âm dương, mới kết được sắc tứ thời, trở nên tốt nhất.

Tết Hạ Nguyên (rằm tháng Mười - tết Cơm mới): Thường được tổ chức nhằm ngày mùng 1 hoặc ngày rằm tháng Mười, là Tết cơm mới sau khi đã gặt hái xong mùa vụ.

Tết Ông Táo (23 tháng Chạp): Là ngày Ông Táo (“Vua Bếp”) chầu trời.

2@ Lễ Hội Ramawan - Tết Ramawan

Căn cứ vào ngữ nghĩa trong tiếng Việt cũng như hoạt động giữa Harei Muk Kei và Bulan Ramadan thì tên gọi “Lễ Hội Ramưwan” hay  “Tết Ramưwan” là chưa chính xác.

Bởi lẽ, các hoạt động của Harei Muk Kei và Bulan Ramadan là khác nhau.

i1) HAREI MUK KEI: Các hoạt động của Harei Muk kei là đi tảo mộ và cúng Gia tiên và vui chơi giải trí. Những hoạt động này giống như tết cổ truyền của người Việt. Do đó, có thể  dùng từ tết theo tiếng Việt:

- Ghi theo tiếng Cham: “Harei Muk Kei”

- Ghi theo tiếng Việt: “Tết Harei Muk Kei”

Lưu ý:
Đừng nhầm lẫn Tết phải là đầu năm, vì trong một năm người Việt có gần 12 cái tết. (Trong đó tết Nguyên Đán mới đầu năm).

3@ Harei Muk Kei – Bulan Ramawan

Người Cham chúng ta từ xưa đến nay chỉ dùng:

-  ꨨꨣꨬ   ꨟꨭꩀ  ꨆꨬ  (Harei Muk Kei)
-  ꨝꨭꨤꩆ  ꨣꨟꨥꩆ  (Bulan Ramawan)
-  ꨝꨭꨤꩆ  ꨁꨆꩀ  ꨀꨮꩀ  (Bulan Ikak Aek)

Rõ ràng, dân tộc Cham chúng ta đã có tên riêng để gọi tên những sự kiện này, nên chúng ta phải dùng để bảo tồn và phát huy Văn hóa Cham.

Lưu ý:
Đừng nhầm Ramawan là năm mới. Không gọi Ramawan là Thun Baru / Thun Baruw / Thun Biruw.

4@ Câu Hỏi

Nếu  bạn là người Cham, thì tại sao bạn không dùng tiếng Cham, tổ tiên chúng ta có ghi: Harei Muk Kei; Bulan Ramawan  hay Bulan Ikak Aek?

Người Việt có thể gọi sự kiện trên là phụ thuộc ngữ nghĩa trong tiếng Việt, Còn Cham chúng ta nên gọi đúng theo tên của mình là:
-  ꨨꨣꨬ   ꨟꨭꩀ  ꨆꨬ  (Harei Muk Kei)
-  ꨝꨭꨤꩆ  ꨣꨟꨥꩆ  (Bulan Ramawan)
-  ꨝꨭꨤꩆ  ꨁꨆꩀ  ꨀꨮꩀ  (Bulan Ikak Aek)

5@ Kết Luận

1). Ramadan - Ramawan

Theo ngữ nghĩa tiếng Việt, gọi Lễ Hội Ramawan hay Tết Ramawan là chưa chính xác (như đã giải thích ở trên).

- Ghi đúng theo tiếng Việt: Lễ Ramadan (vì Ramadan là tên Quốc tế)

- Không ghi: Lễ Ramawan (Ramawan chỉ dùng cho akhar Thrah hay Rumi Cam mà thôi)

2). Harei Muk Kei
Theo ngữ nghĩa tiếng Việt thì Harei Muk Kei có thể gọi là Tết.
- Ghi theo tiếng Cham: Harei Muk Kei

- Ghi theo tiếng Việt: Tết Harei Muk Kei

LƯU Ý:
a). Đừng nhầm lẫn Tết phải là đầu năm, vì trong một năm người Việt có gần 12 cái tết. (Trong đó tết Nguyên Đán mới là đầu năm).

b). Đừng nhầm lẫn Ramawan là năm mới. Không gọi Ramawan là Thun Baru / Thun Baruw / Thun Biruw.

c). Rija Nagar (Raja Nagar) mới là đầu năm mới của Champa. Có thể dùng từ:
- Raok Auen thun Baru Campa (Thun Baruw hay Thun Biruw)
- Happy Champa New Year
- Salamat Thun Baru Campa

Nếu ghi theo tiếng Việt thì Rija Nagar có thể là tết: Tết Rija Nagar

3). Là người Cham, hãy dùng đúng tên gọi Cham:
-  ꨨꨣꨬ   ꨟꨭꩀ  ꨆꨬ  (Harei Muk Kei)
-  ꨝꨭꨤꩆ  ꨣꨟꨥꩆ  (Bulan Ramawan)
-  ꨝꨭꨤꩆ  ꨁꨆꩀ  ꨀꨮꩀ  (Bulan Ikak Aek)

4). Hãy ghi đúng từ Ramadan - Ramawan

HÃY GHI ĐÚNG TÊN CHAM LÀ GÓP PHẦN BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY DI SẢN VĂN HÓA CHAM

Chào Đón Tháng Ramadan

Urang Cam di nagar Campa, raok bulan Ramawan 2018. Tadhau abih ka bhap bani paran Cam di bangsa Campa daok ngaok dunya (dunia) ni dalam bulan Ramawan hu kajap karo Po pajieng.

ꨂꨣꩃ ꨌꩌ ꨕꨫ ꨗꨈꩉ ꨌꩌꨛꨩ ꩝ ꨯꨣꨱꩀ ꨝꨭꨤꩆ ꨣꨟꨥꩆ ꩒꩐꩑꩘ ꩞ ꨓꨖꨮꨭ ꨀꨢꨭꩍ ꨀꨝꨪꩍ ꨚꨣꩆ ꨌꩌ ꨆꨎꩇ ꨆ ꨯꨣ ꨯꨛꨮ ꨚꨎꨳꨮꩂ ꩞

Orang Cam di Campa nagarar meraikan Ramawan. Semoga semua umat Islam menjadi aman.

Người Champa ở Việtnam chào đón tháng Ramadan. Chúc tất cả anh em Bani được bình yên.