1.Xem: Vidieo clip thầy Lưu Quang Sang giải thích Rumi Cam EFEO

    Link Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=rCs5_S72SzQ&feature=youtu.be

    Link Web: Vidieo clip thầy Lưu Quang Sang giải thích Rumi Cam EFEO

2. Xem: Video clip Thầy Lưu Quang Sang giải thích bổ sung Ina akhar Pak (Praong/asit), Ina akhar Sak (Praong/asit)

Khi nhắc đến nền văn minh và văn tự Champa, thì Chữ Thrah Chăm nói chung và chữ Rumi Cam (Latin) nói riêng nay đã trở thành di sản ngôn ngữ của chữ viết Chăm. Để làm rõ về hệ thống Rumi Cam EFEO, Thầy Lưu Quang Sang (Sacramento) đã trình bày và lý giải một cách chi tiết về nguyên âm, phụ âm và cách cấu tạo. Theo quan điểm của Thầy, tại thời điểm này thì chữ viết Rumi Cam EFEO 1997 là hệ thống phiên âm khoa học nhất, nhằm hỗ trợ phiên âm, học chữ Thrah và ghi Rumi Cam một cách tiện lợi nhất. (Putra Podam xin cảm ơn Thầy Lưu Quang Sang đã dành thời gian trình bày và giải thích chi tiết về vấn đề Rumi Cam EFEO).

Rumi Cam EFEO là hệ thống ký tự được ghi lại theo hai dạng thức là Phiên tự hoặc Phiên âm từ hệ thống chữ Thrah. Rumi Cam Lần đầu tiên được biết đến vào năm 1889 qua cuốn Grammaire de La Language Chame bởi tác giả E.Aymonier, Saigon, imprimerie Coloniale, 1889. Các giai đoạn tiếp theo qua các thời kỳ như Cabaton 1901, Cabaton 1905, Aymonier – Cabaton 1906, Moussay 1972, Phiên tự EFEO 1977 và phiên âm 1997.

Hội thảo thống nhất Rumi Cam, phiên bản Rumi Cam EFEO 1997 của Viện Viễn Đông Bác Cổ (Pháp) đã diễn ra thành công tốt đẹp tại hội trường nhật báo Người Việt, thành phố Westminster, Nam California vào ngày 24 tháng 11 năm 2018 nhân dịp lễ kỷ niệm 30 năm thành lập IOC-Champa.

Tại Hội thảo một số chuyên đề được bàn luận sôi nổi chủ yếu tập trung việc đề xuất thống nhất chữ viết Rumi Cam và cách thức bảo tồn chữ viết Chăm Thrah qua 5 báo cáo chính được trình bày:

1. Nguyên tắc cấu tạo nên loại chữ Rumi Cam (Latin) và làm thế nào để mọi người dễ học và hiểu.
2. Cách tốt nhất để truyền dạy chữ Chăm cho giới trẻ.
3. Phương pháp nào để tập trung và lưu trữ di sản phi vật thể (intangible) và đề nghị cách quản lý hợp lý nhất đối với các lọai di sản vật thể (tangible).
4. Thể loại dân ca và nhạc cụ Chăm, Phương cách gìn giữ và phát huy.
5. Ứng dụng Công nghệ Thông tin trong bảo tồn chữ viết Chăm.

Bảng chữ cái Thrah và phiên âm Rumi Cam EFEO 1997

 1. Nhóm nguyên âm: Nguyên âm của Akhar Thrah Cham gồm 6 ký tự.

ꨀ	ꨁ	ꨂ	ꨃ	ꨄ	ꨅ
a	i	u	é	ai	o

2. Nhóm phụ âm: Phụ âm Akhar Thrah Cham lúc nào cũng mang âm [a] kèm theo, tổng cộng 35 ký tự.

ꨆ	ꨇ	ꨈ	ꨉ	ꨊ	ꨋ
k[a]	kh[a]	g[a]	gh[a]	ng[a]	ng[a]

 

ꨌ	ꨍ	ꨎ	ꨏ	ꨐ	ꨑ	ꨒ
c[a]	ch[a]	j[a]	jh[a]	ny[a]	ny[a]	nj[a]

 

ꨓ	ꨔ	ꨕ	ꨖ	ꨗ	ꨘ	ꨙ
t[a]	th[a]	d[a]	dh[a]	n[a]	n[a]	nd[a]

 

ꨚ	ꨛ	ꨜ	ꨝ	ꨞ	ꨟ	ꨠ	ꨡ
p[a]	p[a]	ph[a]	b[a]	bh[a]	m[a]	m[a]	mb[a]

 

ꨢ	ꨣ	ꨤ	ꨥ	ꨦ	ꨧ	ꨨ
y[a]	r[a]	l[a]	w[a]	s[a]	s[a]	h[a]

 

3. Phụ âm cuối: Phụ âm cuối (akhar matai) là phụ âm ở vị trí cuối cùng của một từ, không mang âm [a], có 14 ký tự.

ꩀ	ꩂ	ꩄ	ꩅ	ꩆ	ꩇ	ꩈ
k	ng	c	t	n	p	y
[ak]	[ang]	[ac]	[at]	[an]	[ap]	[ay]

 

ꩉ	ꩊ	ꨥ	ꩋ	ꩃ	ꩌ	ꩍ
r	l	w	s	ng	m	h
[ar]	[al]	[aw]	[as]	[ang]	[am]	[ah]

4. Bán nguyên âm: Bán nguyên âm là ký tự bán độc lập, không đứng riêng mà luôn luôn gắn liền với phụ âm trong một từ. Akhar Thrah Cham có 12 bán nguyên âm.

ꨩ	ꨪ	ꨫ	ꨭ	ꨯꨮ	ꨮ
-	i	i	u	é	e

 

ꨯ	ꨲ	ꨳ	ꨴ	ꨵ	ꨶ
o	â	i-	r-	l-	u-

5. Nhị trùng âm: Akhar Thrah Cham có 5 ký tự nhị trùng âm

ꨬ	ꨰ	ꨯꨱ	ꨭꨮ	ꨯꨱꨥ
ei	ai	ao	au	aow

6. Nhóm số: Akhar Thrah Cham có 10 ký tự đơn vị số

꩑	꩒	꩓	꩔	꩕	꩖	꩗	꩘	꩙	꩐
1	2	3	4	5	6	7	8	9	0

7. Giải thích 3 phụ âm: nja, nda, mba

7.1 Phụ âm “nja”: có trong akhar Thrah Cam là phụ âm ghép phát xuất từ ký tự phụ âm “nya” ở trên + ký tự “ja” ở dưới. Xem Bảng 4 dưới đây:

Bảng 4. Sự hình thành phụ âm “nja”

7.2 Phụ âm “nda”: có trong akhar Thrah Cam là phụ âm ghép phát xuất từ ký tự phụ âm “na” ở trên + ký tự “da” ở dưới. Xem Bảng 5 dưới đây:

Bảng 5. Sự hình thành phụ âm “nda”

7.3 Phụ âm “mba”: có trong akhar Thrah Cam là phụ âm ghép phát xuất từ ký tự phụ âm “ma” ở trên và ký tự “ba” ở dưới. Xem Bảng 6 dưới đây:

Bảng 6. Sự hình thành phụ âm “mba”

Hệ thống Rumi Cam EFEO (Phiên âm, 1997) dựa trên cơ sở khoa học về quy luật nguồn gốc chữ Chăm Thrah. Rumi Chăm EFEO đã nhanh chóng được sử dụng rộng rãi trong nghiên cứu, học tập, giao tiếp. Hiện nay hệ thống Rumi Cam EFEO đã được sử dụng chính thức trong việc biên soạn các tài liệu tiếng Chăm ở Âu Châu và khu vực Đông Nam Á. Hầu hết trí thức Chăm trong và ngoài nước đã nhanh chóng tiếp cận và sử dụng hệ thống Rumi này. Đây cũng là một công cụ quan trọng giúp cho việc học Akhar Thrah (chữ Chăm truyền thống) được thuận lợi và dễ dàng, góp phần giữ gìn và bảo tồn di sản ngôn ngữ và chữ viết Chăm.

1. Xem: Vidieo clip thầy Lưu Quang Sang giải thích Rumi Cam EFEO

Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=rCs5_S72SzQ&feature=youtu.be

2. Xem: Video clip Thầy Lưu Quang Sang giải thích bổ sung Ina akhar Pak (Praong/asit), Ina akhar Sak (Praong/asit)

Bài đọc liên quan:

3. Thống nhất Rumi Cam EFEO - một bước ngoặc trọng đại

4. Chữ Chăm Phiên Tự và Phiên Âm

5. Chữ viết Champa

6. Giới thiệu ba phụ âm: nja, nda, mba

7. Giải thích độc giả phân biệt phụ âm d, nd, m, mb

 

꩘꩙