#

Sau thế kỷ XV, Panduranga trưng dụng tháp này để thờ thần linh quan trọng đó là vua huyền sử Po Klaong Garay. Chế Mân đã có chính thất là Vương hậu Champa và có con trai là Chế Đa Da, sau này kế vị Chế Mân. Ngoài ra, quốc vương còn liên kết chính trị với vương quốc Majapahit (Java, Indonesia ngày nay) bằng cách kết hôn với công chúa Tapasi để làm thứ hậu. Hết đương đầu với quân Mông Cổ của Koubilai, ngài chủ trương tiếp tục bang giao với Đại Việt. Nhân dịp viếng thăm Champa vào năm 1301, thượng hoàng Trần Nhân Tôn hứa gả công chúa Huyền Trân (tức là em gái của vua Trần Anh Tôn) cho vua Chế Mân. Từ đó các nhà nghiên cứu cho rằng Islam (Hồi giáo) đã có mặt trong hoàng gia Champa từ thế kỷ XIII (Maspero, 1928, p.13; Lương Ninh, 2004, p.100-101).

#

Xét về thời điểm phát biểu vào giữa cuối năm 2021 lúc xã hội Chăm, các anh hùng Núp đang xuyên tạc về Bani, Awal và Islam, thì phát biểu trên rõ ràng theo phe cánh tả để kích động tôn giáo trong xã hội Chăm. Phát biểu trên để mua lòng cánh tả xhnv. Khi bài viết được đăng thì được phe tà giáo ủng hộ, hoan nghênh để tăng sĩ khí cho anh hùng Núp, lôi kéo Phụ nữ thất học, chống Hội đồng Sư cả Hồi giáo Bani, một tổ chức duy nhất của người Chăm được Chính phủ Cộng sản thành lập. So sánh sự giống nhau và khác nhau của hai hệ phái Bani và Islam là một so sánh khập khiểng, vì trên thế giới có trên 73 hệ phái khác nhau theo Islam. Thậm chí hiện nay rất nhiều Muslim tại Ả Rập sống trong tệ nạn xã hội, trai gái, đĩ điếm, rựu chè, cờ bạc, cướp bóc, giết người, …. Tín đồ, Islam Ả Rập, Islam Iran, Islam Irak, Islam Pakistan, Islam Indonesia, Malaysia và Islam Champa là hoàn toàn khác nhau. Đừng bắt Islam Champa đi theo Islam Ả Rập, vì mỗi dân tộc có một văn hóa riêng.

#

Hồi giáo (Islam) đã du nhập vào Champa từ khoảng cuối thế kỷ thứ IX theo con đường tơ lụa và phát triển tùy thuộc từng thời kỳ lịch sử của từng triều đại vua chúa Champa. Đặc biệt khởi sắc từ quốc vương Chế Mân, vị vua ảnh hưởng Hồi giáo khi bang giao với thế giới Melayu, và kết hôn với công chúa Tapasi Majapahit Indonesia. Cũng như vua Chế Bồng Nga, là một vị vua Hồi giáo, khi lên ngôi vua lấy niên hiệu là Sultan Zainal Abidin và cưới công chúa Siti Zubaidah Kelantan-Malaysia, từ đây Ngài đã chấn hưng nhà nước Champa từ một quốc gia suy đồi trở nên hùng mạnh. Đặc biệt, Ngài Sunan Ampel, được vua Champa phái sang đảo Jawa truyền bá Islam và cải đạo cho các tín đồ Hindu. Tiếp theo vua Bố Trì trì, lấy niên hiệu Sultan Wan Abu Abdullah là vị vua Hồi giáo trong danh sách gia phả tại Kelantan-Malaysia. Các giai đoạn sau này như vua Kabrah đến Malaysia và việc gả em gái là công chúa Po Sah Ina kết hôn với Po Haniim Per, người Hồi giáo gốc Malay. Po At, vị vua Hồi giáo đã từng gửi lực lượng 400 thuyền chiến Champa sang giúp Sultan xứ Johor để tấn công quân Bồ Đào Nha ở Melaka-Malaysia. Po Rome chính thức người có danh phận, là thành viên của dòng dõi vương triều theo Hồi giáo tại Malaysia, khi kết hôn với công chúa Hồi giáo, chính thức mang tên Thánh Nik Mustafa, tên đầy đủ là: Nik Mustafa Bin Wan Abul Muzaffar Waliyullah. Và vua trị vì tiểu vương quốc Kelantan - Malaysia hôm nay là dòng giỏi của vua Po Rome. Tiếp nối cha ông, các vị như Cei Brei, Tuan Phaow, Katip Sumat, Katip Ja Thak Wa, Thiếu Tướng Les Kosem, Ts.Putra Podam, Ts.Basiron… tín đồ Chăm Bani Islam, Bani Awal ở Kampuchia, Champa và Việt Nam ngày nay tiếp tục gìn giữ mối quan hệ mật thiết giữa Champa và Malaysia nói riêng, giữa Champa với thế giới Malayu và thế giới Hồi giáo nói chung.

#

Thế kỷ XXI, nhiều sinh viên Chăm sang du học tại các quốc gia thuộc Ả Rập, Indonesia, Malaysia, Singapore, Brunei, Thái Lan, Campuchia, …trong đó có Ts. Putra Podam và Ts. Basiron tốt nghiệp tại Malaysia. Ngày nay, Champa và Hồi giáo (Islam) vẫn giữ mối quan hệ mật thiết với thế giới Melayu, thế giới Ả Rập nói riêng và thế giới Hồi giáo (Islam) nói chung.

#

Đầu tháng 9 năm 2022, Thôn Bình Minh (Palei Aia Mamih), đã chính thức cho khởi công xây dựng Thánh đường (Masjid / Mesjid) người Chăm thường đọc chệch thành (Magik) từ tiếng Ả Rập (Magik: không dành chữ viết mà chỉ dùng trong tiếng nói hàng ngày, do đó khi viết phải viết đúng là "Masjid" hay "Mesjid", vì chữ này mang ý nghĩa là ngôi nhà của Po Allah và để dành cầu nguyện cho Pô Allah).

#

Hiện nay tại thôn Chăm Bình Minh, một số người theo môn phái tà đạo cho rằng, Ts. Putra Podam đã viết bài cấm thôn Bình Minh xây mới Thánh đường, nhưng tại sao lại đi tài trợ một số mục cho thánh đường, và ý kiến của môn phái này yêu cầu Ban xây dựng không được nhận tiền và phần tài trợ của Ts.Putra Podam. Để đính chính lại thông tin trên, Ts.Putra Podam giải thích lại những thông tin trên.

#

Champa Bani International Community: Là tổ chức dân sự của người Chăm ra đời vào năm 2010 tại San Jose (California, Hoa Kỳ), tập trung chủ yếu thành phần tộc người Chăm khi qua định cư tại Hoa Kỳ là những tín đồ Bani Awal (Agama: Awal); tiếng phổ thông ghi: Hồi giáo; tiếng Quốc tế ghi: Islam. Hội CBIC hoạt động dựa trên tinh thần cốt lõi là tôn trọng tổ chức Hội Đồng Sư Cả Hồi Giáo Bani do Chính phủ Việt Nam công nhận. Trong thời gian mới thành lập, Hội còn non trẻ do lực lượng Chăm Bani sinh sống tại Hoa Kỳ rất ít, nhưng với nỗ lực, Hội đã thực hiện nhiều chương trình như Ramadan (Ramawan), mbeng Muk kei, ngày trọng đại harei Raya (Waha),...

#

Sáng ngày 07/09/2022 tại Hội trường UBND huyện Ninh Phước - Ninh Thuận đã diễn ra Đại hội đại biểu Hội đồng chức sắc Balamon tỉnh Ninh Thuận lần thứ III nhiệm kỳ 2022-2027, hơn 90 đại biểu là các vị chức sắc, tín đồ người Chăm Balamon (ngày nay là Chăm Ahier) đang sinh sống các huyện trong tỉnh đã về dự Đại hội. Đến dự đại hội có ông Đổng Hoàn, Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh, đại diện lãnh đạo Ban Tôn giáo, Ban Dân tộc tỉnh và lãnh đạo các huyện thị trong tỉnh về dự Đại hội. Đai diện Ban Tôn giáo Chính phủ gởi lẵng hoa chúc mừng Đại hội. Nhiệm kỳ 2022-2027, Hội đồng chức sắc Chăm Balamon (Cham Ahier) tỉnh Ninh Thuận đã đề ra phương hướng, nhiệm vụ tiếp tục phát huy, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, phối hợp giải quyết các hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo theo quy định của pháp luật, điều hành có hiệu quả các hoạt động nghi lễ tín ngưỡng, tôn giáo quan trọng đúng theo giáo lý, giáo luật và pháp luật; Vận động các chức sắc, giáo sĩ, tín đồ thực hiện các nghi lễ theo tinh thần tiết kiệm, bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống của dân tộc Chăm theo tôn giáo Chăm Balamon (Cham Ahier) phù hợp với xu thế hiện nay.

#

Tham dự Hội nghị có đồng chí Nguyễn Văn Nên, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy TPHCM; các đồng chí Ủy viên Trung ương Đảng: Phạm Thị Thanh Trà, Phó Trưởng ban Tổ chức Trung ương, Bộ trưởng Bộ Nội vụ; Lê Tiến Châu, Phó Chủ tịch, Tổng Thư ký Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; Phan Văn Mãi, Phó Bí thư Thành ủy, Chủ tịch UBND TPHCM; Thiếu tướng Nguyễn Văn Gấu, Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân Việt Nam; lãnh đạo các bộ, ban, ngành, cơ quan Trung ương và TPHCM; các chức sắc, chức việc của 43 tôn giáo và các chức sắc tôn giáo là đại biểu Quốc hội khóa XV.

#

Theo Champaka cuốn thứ 12, “Vương quốc Champa: Lịch sử 33 năm cuối cùng 1802-1835” của Pgs. Ts. Po Dharma, và các nhà khoa học Tây phương, khẳng định Champa đã bị vua Minh Mệnh, triều đình Huế, diệt chủng và xóa Champa khỏi bản đồ thế giới vào năm 1832, và sáp nhập toàn bộ đất đai của vương quốc Champa vào lãnh thổ Việt Nam.